Gedurende de periode van 1 augustus tot en met 15 september hebben wij een Facebook reportage verzorgd van onze reis naar Wit-Rusland, die plaatsvond van zondag 29 juni tot en met 20 juli 2014. Van elke dag tijdens die reis hebben we een thema uitgewerkt tot een artikel met bijbehorende foto’s, filmpjes of historisch beeldmateriaal van iets wat die dag, al dan niet bij toeval, aan de orde is geweest. Van spontane ontmoetingen met illegale oud-ijzerslopers tot militaire grenswachten en van hoogtefotografie tot het gebruik van geigertellers. Deze reeks artikelen geeft op een geheel eigen wijze beeld van hoe zo’n reis bij ons verloopt en hoe wij dingen aanpakken en waar we zoal mee te maken krijgen in een ‘lastig’ land als Wit-Rusland.
Het was een nieuwe aanpak voor ons; om nadien pas op Facebook over de reis te rapporteren. Wit-Rusland is een moeilijk land en we wilden aan onze aspiraties om voormalige raketbases te gaan bezoeken in dit land, niet al te veel ruchtbaarheid geven. Daarnaast ontbreekt het aan tijd en middelen (snelle WIFI-verbindingen) in deze landen, om dergelijke uitgebreide rapportages op te stellen. Vandaar de keuze dit jaar om direct na thuiskomst een rapportage serie in de openbaarheid te brengen via Facebook. Dat is ons goed bevallen en de bijdrages op Facebook vonden veel bijval van onze volgers.
Onderstaande reeks artikelen heeft dus op onze projectpagina van Facebook gestaan, en is daar terug te vinden. Maar wij vonden de artikelen te leuk om op een ‘vluchtig’ medium als Facebook in de vergetelheid te raken. Vandaar dat ze hier chronologisch zijn gerangschikt en alles blijvend is na te lezen. Het is als gezegd geen dagboekverslag, die kunnen de donateurs elders lezen op deze website. Het is een thematische benadering, waarin telkens één aspect van de reis of het project nader wordt belicht op een dag tijdens deze reis waarbij dat specifieke aspect aan de orde kwam. Aspecten van een reis en land die wij niet licht zullen vergeten en waar wij volgend jaar waarschijnlijk weer terug zullen keren voor deel twee: het zuidelijke deel van Wit-Rusland. Maar nu als gezegd eerst noordoost Wit-Rusland.
Leven als een miljonair in Wit-Rusland
Wij zijn vorige week teruggekomen van een reis van 3 weken naar Wit-Rusland voor een nieuw hoofdstuk aan ons project. Tot dusver hebben wij aan deze reis nog niet veel ruchtbaarheid gegeven uit veiligheidsoverwegingen. Wit-Rusland is een vreemde loot in Europa en heeft met president Loekasjenko de laatste dictator van Europa in huis. Alleenheerser en met een geheime dienst die nog steeds KGB heet, is het wat dat betreft op je tellen passen daar. Helemaal al heb je op het reisprogramma staan dat je voormalige topgeheime locaties gaat bezoeken en (fotografisch) gaat inventariseren.
Wij wisten van te voren niet wat we daar zouden aantreffen, en welke reacties onze aanwezigheid teweeg zou brengen bij het bezoeken van bases waar kernwapens stonden opgesteld tijdens de Koude Oorlog. Aan de actuele satellietbeelden van de bases die wij wilden bezoeken konden we vaak zien dat ze compleet verlaten en verwoest waren, maar op sommigen waren duidelijk ook nog activiteiten zichtbaar. Wat is daar gaande en kunnen we het bezoeken? Dat wisten we niet van te voren en vandaar de radiostilte tijdens onze reis, die nu doorbroken gaat worden!
Vanaf nu zal er de komende weken een kort fotografisch verslag van deze reis worden gepresenteerd op onze Facebook projectpagina. Er zal in de chronologie van de reis worden getoond wat we daar hebben gedaan. We geven een voorproefje van de vele foto’s die wij weer aan de serie hebben kunnen toevoegen. Verder laten we zien in dit beknopte fotografische Facebook reisverslag wat we onderweg en op de bases die we hebben bezocht zoal tegen kwamen aan bijzondere ontmoetingen met Wit-Russen. En we laten zien wat wij onderweg zagen, al reizende door het platteland van Wit-Rusland.
Op voorhand kunnen wij nu al verklappen dat een aantal bases in Wit-Rusland in een uitzonderlijk goede staat verkeerden en daarom zeer interessant voor ons project zijn. Neem daarbij de vele ontmoetingen op de bases met Wit-Russen van allerlei allooi, en met als afsluiting een middag vast zitten op een militair grenskantoor. Wij kunnen terugzien op een meer dan geslaagde reis!
Op dinsdag 1 juli arriveerden wij, na een autorit uitgespreid over 2 dagen, aan de grens tussen Litouwen en Wit-Rusland. Daar zou een nieuw avontuur aanvangen……
.
Woensdag 2 juli – Ontmoetingen op SS-4 silocomplex Postavy
Tijdens deze reis hebben wij een nieuwe fotografietechniek toegepast: hoogtefotografie. Met een telescopisch uitschuifbaar statief, tot 8 meter hoogte, hebben we met een op afstand bedienbare fotocamera foto’s van bovenaf kunnen maken. In deze Facebook-reeks over onze reis naar Wit-Rusland laten wij een selectie zien van de foto’s die deze techniek heeft opgeleverd.
Direct op de eerste basis die we bezochten, het SS-4 silocomplex bij Postavy, zijn wij aan de slag gegaan met hoogtefotografie. Postavy is een klein stadje in noordwest Wit-Rusland, aan de grens met Litouwen, waar we nog enige malen zullen terugkeren.
.
Er zijn in Wit-Rusland slechts 2 ondergrondse silocomplexen gebouwd welke we beide hebben bezocht tijdens deze reis. Deze basis was verlaten en de silo’s stonden grotendeels onderwater. Desondanks hebben we daar toch een aantal mooie foto’s kunnen maken, ook op het kazerneterrein waar de manschappen leefden als ze niet in het silocomplex hoefden te werken. Het ondergronds commandocentrum was dag en nacht bemand gedurende de periode dat de basis operationeel was; van 1964 tot 1979, en kon haar raketten binnen 30 minuten lanceren in de hoogste staat van paraatheid.
Op het kazernegedeelte van de basis, iets verderop aan de overzijde van de gravelweg die naar de basis in het bos leidt, zijn wij in eerste instantie alleen. Na verloop van tijd zien we iemand rondlopen op deze basis. Dit blijkt later Oleg uit Postavy te zijn. Hij was gebeld door iemand uit het laatste dorpje waar we doorheen reden, op weg naar de basis. Wat deed die auto met buitenlands kenteken richting de basis? Kan jij niet een kijkje gaan nemen? Straks overkomt ze nog iets bij de siloschachten! Dat is wat Oleg als reden voor zijn verschijnen geeft. Oleg is een aardige man die ons zelfs uitnodigt om op zijn buitenverblijf te komen logeren. Hij vertelt ons het één en ander over de basis en belt zelfs 2 Azerbeidzjanen die op de basis gewerkt zouden hebben.
Toen deze morsige types eenmaal waren gearriveerd had Oleg al afscheid genomen van ons. Tijdens ons gesprek met de Azerbeidjanen kreeg de oudste van de twee steeds meer argwaan jegens ons en hij breekt het gesprek resoluut af als de vragen blijkbaar te specifiek worden en Martin ze enkele foto’s toont. Ze maken zich uit de voeten. Vreemde sujetten. Een foto maken van deze twee zit er al helemaal niet in. Wij maken ons ook uit de voeten, het wordt ons hier net iets te druk met locals. De foto’s zijn gemaakt en de basis geïnventariseerd, morgen weer verder.
.
Donderdag 3 juli – Rondgang op de motor
Vandaag verliep de dag wat anders dan gepland, in positieve zin.
Iets noordelijk van Postavy bevindt zich een basis die, afgaande op de actuele satellietbeelden, nog in gebruik moest zijn. Ik dacht zelf voor militaire doeleinden omdat de locatie vanaf 1960 tot 1994 in gebruik is geweest als basis waar kernraketten stonden opgesteld. Wij nemen echter niets voor zekerheid aan tot we het met eigen ogen hebben gezien. Op naar deze basis dus, om te controleren wat de huidige functie dan wel is. In het geval dat wij verwachten dat een te bezoeken basis nog in gebruik is bij een of andere autoriteit, rijden we rustig de toegangsweg op tot duidelijk zichtbaar is wat er zich afspeelt achter de poorten. Als we een camouflagepak achter een slagboom zien staan keren we rustig om en rijden we weer even rustig weg als we gekomen zijn. Verkeerd gereden, dat kan iedereen overkomen.
Zo gezegd zo gedaan en we rijden dus hier ook de toegangsweg op. Als wij de toegangspoort en het wachtgebouw in het zicht krijgen is deze duidelijk niet van militaire statuur. En op de parkeerplaats staan allerlei auto’s geparkeerd en mensen wandelen in en uit langs de slagboom het kamp op. Gerrit gaat navraag doen bij het wachtgebouw. Het blijkt een kinderrevalidatie vakantiepark te zijn. Waar tot 1994 kernwapens stonden opgesteld revalideren nu zieke kinderen! Het kazerneterrein van de voormalige basis is ingrijpend veranderd en vele gebouwen zijn bijgebouwd. Achter dit deel van het kamp ligt het opslag- en lanceergedeelte van de voormalige lanceerbasis voor respectievelijk het SS-4, SS-20 en SS-25 raketsysteem, verlaten en niet meer in gebruik. Ontroerend is de tegenstelling wanneer ik een klein meisje huilend afscheid zie nemen van haar ouders en alleen met haar knuffel de slagboom zie passeren.
Het gebruikelijke argument brengen wij nu in stelling: ‘we hoorden in het dichtstbijzijnde stadje (in dit geval Postavy) dat hier een voormalige raketbasis is, en we dachten als toeristen, dat is vast interessant.’ Zo ook bij de portier van dit kamp die zetelt in het voormalige wachtgebouw van de basis. Het blijkt een alleraardigste man (in tegenstelling tot zijn collega die we hier op 17 juli, als we de basis nogmaals willen bezoeken, treffen en die een stuk minder toeschietelijk is) en we mogen gerust over het kinderkamp naar het lanceergedeelte lopen. Let niet teveel op de kinderen, ze kunnen soms nogal raar reageren, is het devies.
Prachtig! Een buitenkansje. Eens te meer omdat deze basis, naast de standaard SS-4 raketten in de loop van de jaren ’70 is overgeschakeld op het SS-20 mobiele raketsysteem. Die zoveel commotie gaf in Nederland en West-Europa in de eerste helft van de jaren ’80. Het is de eerste basis die wij bezoeken in het kader van dit project waar de SS-20 daadwerkelijk was gestationeerd. Deze waren alleen in Wit-Rusland en Oekraïne gestationeerd, gericht op West-Europa. Later, nadat alle SS-20 raketten in 1990 onder het INF-verdrag waren ontmanteld, hebben er nog intercontinentale kernraketten gestaan van het type SS-25 Topol, die uiteindelijk eind 1993 naar Rusland zijn teruggehaald nadat Wit-Rusland in 1991 onafhankelijk werd.
Wacht even roept de aardige portier ons na, ik laat het jullie wel even zien en hij komt ons even later inhalen op een motor waar Gerrit Krol, onze onverschrokken tolk, achterop moet plaatsnemen om een rondrit te krijgen over de basis, zodat hij ons dan weer kan tonen waar wat te zien is. Hij reed nogal hard was het commentaar toen Gerrit, die nog nooit op een motor had gezeten, veilig terug was. De portier ging terug naar zijn werk en wij konden onze gang gaan.
Het lanceergedeelte van de basis, buiten het eigenlijke kinderkamp gelegen, was zeer interessant om te bezoeken. Gebouwen en constructies die typisch zijn voor de SS-20 en SS-25 raketsystemen zagen wij voor de eerste maal. Het terrein wordt tegenwoordig gebruikt als survival- en hardloopparcours van het kinderkamp, dus terwijl wij staan te fotograferen passeren puffende tieners ons. Als we enkele uren later terug lopen en ons afmelden bij de aardige portier krijgt Gerrit nog een door hem zelfgemaakte houten pollepel als geschenk en we wisselen nog wat wetenswaardigheden uit over onze beide landen. Aardige mensen hier tot dusver, wel nu al enige vertraging opgelopen in de reisplanning.
.
.
Vrijdag 04 juli – Het best bewaard zover- niet zonder reden
Vandaag was de derde en laatste basis in de omgeving van Postavy aan de beurt voor een bezoek. Deze basis ligt noordelijker van Postavy dan de overige twee en was in gebruik gedurende de periode 1962-1976. Het bood plaats aan het SS-4 raketsysteem. De basis ligt niet ver van de grens met Litouwen en blijkt de best bewaarde te zijn van de verlaten bases die wij aandoen deze reis, en niet zonder reden. Dit weten wij echter nog niet op het moment dat we de basis oprijden. Dat zou exact over twee weken pas uitkomen als we hier weer terug komen.
Alle gebouwen staan nog overeind, waarvan een aantal zijn verfraaid met mozaïeken in de kantine en muurschilderingen op de kazernegebouwen. Vele interessante details zijn bewaard gebleven. Ook de magazijnen liggen nog vol met herkenbaar materiaal zoals een hele ruimte vol met petten en hoofddeksels.
In de bunkers waar de kernwapens werden opgeslagen, staan waarschuwingstekens voor de aanwezigheid van radioactieve stoffen nog op de massief gepantserde deuren.
.
In de kantine hangt nog het laatst menu van de dag (zie foto):
Ontbijt: Gekookte pasta, stoofvlees en thee
Lunch: Vinegret-salade (= een Russische salade) en rijstsoep
Het diner staat er niet meer op, blijkbaar was iedereen toen vertrokken.
.
.
Onze eerste drie dagen in Wit-Rusland hebben we 3 uit 3 kunnen halen. Alle drie de bases in de regio Postavy hebben wij kunnen bezoeken en dat overtrof onze verwachtingen, ik had verwacht slechts één basis te kunnen bezoeken. De conditie van de bases is ook zeer goed te noemen waardoor we ons met hoge verwachtingen gaan verplaatsen naar een nieuw operatiegebied: Polotsk/Novo-Polotsk, meer naar het oosten gelegen ten opzichten van Postavy. In de namiddag, het begint dan ook te regenen, rijden we in een paar uurtjes richting Polotsk.
.
.
.
.
.
Zaterdag 05 juli 2014 – Ontmoetingen op raketbases
Vandaag aan de slag in de omgeving van Poltosk/Novo-Polotsk in het noorden van Wit-Rusland. Hier bevinden zich 5 voormalige raketbases die we gaan opzoeken. Gisteravond, op onze rit richting dit gebied zijn we snel even langs de eerste plek gegaan die als verwacht in actieve militaire dienst is. We draaien snel en bijtijds om op de parkeerplaats buiten de eigenlijke basis, al grappend over wat er zou gebeuren als we het hoogtestatief zouden opzetten buiten de muur van de basis en dan over de muur heen foto’s zouden gaan maken. Een enkeltje strafkamp?
De basis waarop we nu zijn is verlaten en deels afgebroken. Deze basis was in gebruik van 1961 tot 1979 en bood eerst onderdak aan een SS-4 raketeenheid (1961-1989), die werd opgevold door een SS-20 raketeenheid (1980-1989). Het lanceergedeelte is als gebruikelijk nog wel in goede staat en daar beginnen we dan ook. De auto parkeren we voor een raketopslagloods en als we deze binnen lopen zien we dat iemand hier een slaapkamer heeft ingericht (foto 2), maar waar is de bedeigenaar? Die laten niet lang op zich wachten. Twee mannen verschijnen en lopen doodgemoederd langs ons, al groetend. Wij gaan onze weg maar en lopen de gebouwen/bunkers een voor een af als gebruikelijk.
We komen de beide mannen na verloop van tijd weer tegen en Gerrit stelt ze een vraag waarna een gesprek ontvouwt. Ze zijn hier om (illegaal) de basis te ontdoen van haar metalen die, veelal in de grond verborgen, in de vorm van dikke pijpleidingen een groot gewicht aan oud-ijzer herbergen. Daar verdienen ze beide circa 600-700 dollar per maand mee, een ton ijzer doet 400 dollar op de zwarte oud-ijzermarkt. Ze slapen en wonen hier ook zolang ze hier bezig zijn. We hebben zojuist hun schamele slaapkamer op de foto gezet die ze aan het verhuizen zijn, dichter bij het werk en minder prominent zichtbaar vanaf het pad. Ze hebben intrek genomen in een van de lanceerbunkers nabij het lanceerplatform die beter verborgen is (foto 1). We lopen daar even later langs en we mogen zelfs een foto maken terwijl de oudste van het stel aan het lunchen is.
Weer raken we in gesprek en de heren worden al openhartiger. Al snel komt het onderwerp op de situatie in Oekraïne. De jongere sloper, van circa 35 jaar, praat vrijuit in de geborgenheid van de dichte wouden hier. De baas van Wit-Rusland; president Loekasjenko krijgt er vol van langs, hij is de schuld van alles wat dit land is overkomen vanaf 1994. De corruptie, de voortdurende collectivisering van staatsbedrijven en de isolationistische koers van het land ten opzicht van de rest van Europa.
Ze geven hun mening over het voortdurende conflict in Oekraïne en de inmenging van Rusland hierin. Tegen onze verwachting in vinden ze dat wat daar momenteel plaatsvindt onrechtmatig is; de regering en (nieuwe) president waren tenslotte democratisch gekozen? Ze zouden er geen probleem mee hebben als een deel van Oekraïne zich zou afscheiden en bij Rusland zou worden ingelijfd, er wonen tenslotte Russen, maar die democratische verkiezingen zijn voor hen steekhoudend. Het wordt nog gekker als de jonge man vertelt dat hij laatst was gebeld door een vriend van hem in Oekraïne die hem vroeg te komen vechten als huurling voor het reguliere Oekraïense leger! Voor 2500 dollar per maand kon hij aan de slag. Het conflict in Oekraïne is omvangrijker, dieper en is hier ingewikkelder dan ik dacht. Ook later op deze reis zal dat nog blijken. Waar stopt dit als beide partijen huurlingen en wapens van alle kanten betrekken in de strijd? Hij was zo gegaan, de enige reden dat hij hier blijft graven naar ijzer, is zijn gezin: zijn vrouw en twee kinderen die thuis op hem wachten terwijl zij slapen en zwoegen op een voormalige raketbasis.
.
.
Zondag 06 juli: Poorten & hekwerken alom
.
Vandaag, na de wedstrijd Nederland-Costa Rica van gisteravond laat in Novo Polotsk te hebben bekeken, houden we het vandaag op een rustdag zonder vermoeiend ‘boswerk’ in temperaturen boven de 30 graden. We hebben wel een verkenningsroute gereden langs de drie bases die we morgen willen bezoeken in de omgeving van Polotsk, waar we nu zijn.
Bij een van de drie stuiten we op een dicht hek die nog goed in de verf zit en van strenge Sovjetsterren voorzien (foto 1). Er staan enkele auto’s voor geparkeerd en er klinken in de verte stemmen en schoten. Blijkbaar wordt een deel van het terrein op zondag als schietbaan gebruikt. Een blik door de spleten van het hek geeft de indruk dat de kazernegebouwen in een goede staat zijn en een bord naast het hek maakt duidelijk dat deze voormalige lanceerbasis (in gebruik van 1961-1979 voor het SS-4 raketsysteem) nu in gebruik is bij een bedrijf. Onduidelijk blijft wat voor bedrijf. Wat te doen in dit soort gevallen?
.
Natuurlijk waren deze bases waar kernwapens werden opgeslagen en in gereedheid voor lancering werden gehouden met een veelvoud aan hekwerken omzoomd. Nu treffen wij die hekwerken in allerlei condities aan, tot het totaal ontbreken ervan.
Als het een militaire actieve basis betreft is het duidelijk: omdraaien en wegwezen. In het geval dat er nog wel activiteiten zijn en er iemand bij de poort zit in het wachtgebouw, vragen we gewoon wat er gaande is en of we er mogen kijken. Vaak lukt dat, niet altijd.
.
In ieder geval rijden we in eerste instantie altijd via de hoofdtoegangsweg de basis op om te kijken hoe de situatie is. Wij hebben één keer de fout gemaakt dat niet te doen, in Oekraïne in 2010. We waren toen via de zijkant een basis opgelopen en passeerden de zone waar ooit de hekwerken stonden zonder problemen, ze waren vervallen. Eenmaal op de basis bleek dat de gebouwen nog wel erg goed in de verf zaten. En wat deed die radarbol daar eigenlijk? Het duurde niet lang of we liepen in het oog van een mannetje die ons sommeerde mee te komen. Na veel uitleg en de stomme toerist uithangen werden we buiten de hoofdpoort gebracht die wel was afgesloten, goed onderhouden en bewaakt werd. We waren een satellietvolgstation opgelopen zonder dat we er erg in hadden gehad. Daar hebben we van geleerd en nu dus eerst altijd de hoofdtoegang oprijden om te controleren hoe de situatie ter plaatse is.
.
Vaak zien we de poorten open staan, maar staan er wel serieuze waarschuwingsteksten in slordig opgeverfde woorden naast op het wachtgebouw. In dat geval is er meestal wel activiteit op de basis, zoals extensief gebruik van een kolchoz (collectieve boerderij) en proberen we iemand te vinden die aan het werk is in de omgeving van de locatie, alvorens erop te rijden. Navraag bij hen leert meestal dat we er zonder problemen op kunnen rijden en we daar maar verder moeten vragen als we iemand tegen komen.
.
En soms als we bij een dichte poort staan met draaiende motor en een paar keer toeteren, verschijnt er plots iemand uit een wachtgebouw of wat daarvan overgebleven is, zoals we morgen zullen beleven. Duidelijk is dat als we niet iemand mee zouden hebben die (goed) Russisch spreekt, we niets bereiken in deze landen.
In het geval van het dichte hek waar we nu bij staan, en waar verder niemand te bekennen is geldt dat we morgen, wanneer het een gewone werkdag is, terug komen wanneer hopelijk het bedrijf weer in productie is en er iemand bij de poort zal staan. En dan maar vragen.
De tweede basis rijden we zonder problemen op en deze is verlaten op wat hooiopslag van een kolchoz na. De derde is een twijfelgeval maar lijkt betreedbaar, blijkt morgen. Het is inmiddels avond en er dreigt serieus onweer, terug naar Polotsk.
’s Avonds eten Gerrit en Martin pizza met mayonaise – een culinaire misdaad – maar in Wit-Rusland staat het overal op de kaart. Men doet hier trouwens op bijna alles mayonaise, vandaar.
.
Maandag 07 juli: speurtocht op een basis..
.
De schoorsteen van het wachtgebouw rookt op het garagegedeelte van de basis. We zien verder niemand, voorzichtig komen we naderbij en roepen in de richting van het gebouwtje. We zijn hier op de SS-4 basis Borkovichi, welke in gebruik was van 1962 tot 1977, toen uitgerust met 8 kernraketten.
Al snel komt er iemand naar buiten, een oud mannetje houdt hier de wacht, samen met een collega. De een blijft bij het wachtgebouwtje terwijl de ander telkens de basis rondfietst. Ze zijn in dienst van de gemeentelijke autoriteiten waar de basis ligt en hebben als taak te voorkomen dat de basis verder illegaal afgebroken wordt. Het is volgens de man mogelijk om vergunningen te kopen om op de basis bijvoorbeeld het staal te mogen verwijderen. Of om de veelvuldig aanwezig betonplaten, waar de paden op de basis van zijn gemaakt, op te kopen. Dan moet je naar het gemeentehuis waar je een bod kan doen op een concessie. Daarvoor zijn wij hier niet en we vragen of we een rondje mogen lopen op de basis om wat foto’s te maken. Dat is geen probleem en we beginnen aan ons inventarisatiewerk van deze basis, waarbij we de man en zijn collega telkens zien rondfietsen en Gerrit bezig houdt met verhalen en anekdotes over van alles en nog wat.
Wij inspecteren ondertussen de basis op mogelijk interessante onderdelen. Een bovengrondse lanceerbasis bestaat uit 5 onderdelen:
1. Het kazernegedeelte: verblijfplaats van de troepen (bruin op de omlijnd foto).
2. Het garagegedeelte: stalling en onderhoud van het uitgebreide wagenpark (blauw op de omlijnd foto)
3. De raketonderhoudsloods (paars omlijnd op de foto)
4. Het nucleaire gedeelte waar de kernkoppen werden opgeslagen in zwaar bewaakte bunkers (geel omlijnd op de foto)
5. Het lanceergedeelte waar de raketten werden bewaard en konden worden gelanceerd (rood en groen omlijnd op de foto).
Zaak is het om al deze te inspecteren, voor zover niet afgebroken. Dat gaat zo op alle bases die we bezoeken. Op deze basis is het kazerne-, garage- en raketonderhoudsgedeelte deels afgebroken en in slechte staat en weinig interessant. De nucleaire opslagbunkers geven een beeld als meestal en zijn tevens afgesloten vanwege opslag van één of ander vies iets. Blijft over het lanceergedeelte waarvan de raketopslagbunkers ook zijn afgesloten. De lanceerplatforms, de bijbehorende lanceerbunkers en lanceerondersteuningsbunkers moeten nog opgezocht worden. Deze zijn meestal wel bewaard gebleven en hier in goede staat. Vanuit de lanceerbunkers, die bij de 4 afzonderlijke lanceerplatforms te vinden zijn, werd op de knop gedrukt voor lancering van de raketten.
Tussen de 4 lanceerplatforms zijn 2 grote lanceerondersteuningsbunkers te vinden, waar wagens stonden opgesteld die de raketten voorzagen van gassen onder druk om de raketsystemen lanceer klaar te maken. Deze zijn meestal ook behouden gebleven maar het is vaak een hele zoektocht al deze bunkers te vinden door de hoge begroeiing in de zomer. Al wadend door de moerassen en manshoge grassen en struiken, proberen wij deze te vinden. Daarbij komt nog dat het vaak vergeven is van de insecten die het op ons voorzien hebben. Vaak levert het dan niet eens iets op, een bunker volgens gestandaardiseerde bouwplannen gebouwd die nu slechts een leeg geraamte is. Maar de kunst is om toch door te zetten en ze allemaal proberen te vinden, je weet anders nooit wat je mist. Een idee dat aan mij zou vreten.
.
Vandaar dat ik ze allemaal op zoek, terwijl Martin en Gerrit vaak aan het fotograferen zijn. Vaak zoals gezegd geen gemakkelijke klus maar vandaag wel lonend. Ik maak een klein sprongetje als ik in een van de lanceerondersteuningsbunkers schilderingen aantref (zie de foto’s), van de wagens die hierin stonden geparkeerd om de lancering van de raketten mogelijk te maken. Een zeldzaamheid, dergelijke afbeeldingen. Van dit type wagens heb ik nog nooit eerder een afbeelding gezien. Op deze manier probeer ik beetje bij beetje een beeld te vormen van wat er op de lanceerbases nu precies nodig was om die kernraketten te kunnen lanceren, bij het gebrek aan foto’s van dit soort bunkers en ander (archief)infomateriaal.
.
.
.
Ook de lanceerplatforms zijn hier interessant, hoewel erg overgroeid. Op de gevel van twee lanceerbunkers vind ik teksten die verwijzen naar de raketbrandstoffen die de SS-4 raket gebruikte, een direct bewijs dat ze hier daadwerkelijk stonden opgesteld! Op de bases vinden wij ontelbaar veel teksten en schilderingen die veelal technisch of ideologisch zijn of veiligheidsinstructies weergeven. Directe verwijzingen naar de feitelijke raketten zijn zeldzaam en daarom interessant.
.
.
.
Ze vormen een buitencategorie die voor het onderzoek en fotografisch altijd interessant kunnen zijn. Zo ook deze teksten op de lanceerbunkers. Hoewel niet alles goed leesbaar meer is, is duidelijk waarneembaar: AK-27I. Dat is het type oxidant die samengebracht met de raketbrandstof de SS-4 raket voortstuwde. AK-27I verwijst naar het percentage van 27% N²O⁴ (=Distikstoftetraoxide) waarbij de I voor iodine staat en tezamen met 73% Salpeterzuur (HNO³) de raketoxidant AK-27I vormden. Dit was een uiterst gemeen goedje. Erg giftig, corrosief en oxiderend maakte dat het werken met dit spul met uiterste voorzichtigheid moest worden gedaan. Vandaar deze veiligheidsinstructies op de lanceerbunker, hoe hiermee om te gaan en zien we op authentieke foto’s die zijn vrijgegeven de mannen aan de raketwerken met veiligheidspakken aan (zie foto). Tezamen met de raketbrandstof TM-185, wat eenvoudig bestond uit 80% kerosine en 20% benzine, zorgde het voor de voortstuwing van de SS-4 raket.
En zo verloopt het zoeken (en onderkennen) van bijzondere details op de lanceerbases dag in dag uit.
Dinsdag 08 juli: Situaties onderweg
.
Vandaag een verplaatsingsdag. Van de regio Polotsk, waar we de afgelopen dagen 5 bases hebben bezocht, gaat het nu naar de regio Smorgon voor wat hopelijk een van de hoogtepunten gaat worden van de reis: het SS-5 silocomplex bij Smorgon. Het kleine stadje Smorgon ligt ten opzichte van Poltosk meer naar het zuidwesten, een uurtje of 3-4 rijden.
Vele (Wit)Russen met duurdere auto’s rijden met een zogenaamde dashcam. Een camera die van achter de voorruit alles filmt wat er op de weg gebeurt, en dit opslaat op een geheugenkaart als de auto rijdt. Dat heeft praktische redenen. Mocht er onderweg iets voordoen als een ongeluk of je wordt staande gehouden door een corrupte agent die je beschuldigd van een verkeersovertreding die je niet begaan hebt, dan heb je de video als bewijslast die dat kan ontkrachten. Corrupte agenten houden je dan minder snel aan; dat is de gedachte. In Rusland rijden heel veel mensen met een dashcam. Vandaar dat je op Youtube zo veel filmpjes kan vinden uit Rusland van de meest bizarre situaties onderweg. Van blikseminslagen in de auto voor je, dronken chauffeurs, tot overstekende tanks en vliegtuigen die op de tegenovergestelde weg aan het (nood)landen zijn.
Daar hoopten wij onderweg ook op, vandaar dat wij ook een dashcam hebben meedraaien tijdens onze reizen. Vandaag op onze verplaatsingsdag daarom een paar situaties die wij onderweg meemaakten op deze rit door het Wit-Russische landschap.
Stapt u in?
.
Woensdag 09 juli: De SS-5 silolanceerbasis van Smorgon
.
Afgelopen nacht hebben we gekampeerd op een prachtige plek aan een traag stromend riviertje noordelijk van Smorgon. Nu onderweg naar wat hopelijk één van de hoogtepunten van de reis gaat worden; het ondergrondse SS-5 silocomplex bij het stadje Smorgon. Op de weg daar naartoe eerst nog langs de 2 bovengrondse lanceerbases die, samen met het silocomplex, de enige SS-5 lanceerlocaties waren in Wit-Rusland. Deze 2 bases zijn echter als verwacht nog in gebruik bij de Wit- Russische militairen en vallen dus voor het verdere onderzoek af.
De locaties van het SS-5 raketsysteem zijn veel minder talrijk dan die van de SS-4 en daarom van bijzondere waarde voor ons project, indien deze te bezoeken zijn. Er zijn slechts 10 SS-5 silolocaties en 10 bovengrondse lanceerbases, ten opzichte van respectievelijk 18 en 110(!) SS-4 locaties. De SS-5 werd iets later operationeel (halverwege jaren ’60) dan de SS-4 en had als taak de doelen die buiten het bereik van de SS-4 lagen, die een bereik had van 2500 kilometer, te kunnen raken. De grotere SS-5 (zie diagram vergelijk SS-4 t.o.v. SS-5) had een bereik van 4500 kilometer, zodat alle doelen in Europa en ver daarbuiten konden worden bestreken. Denk aan landen als Portugal en Spanje, Noord-Afrika (waar de Amerikanen in Libië een belangrijke strategische bommenwerperbasis hadden; tijden veranderen) en het noorden van IJsland en Groenland, waar eveneens belangrijke luchtmachtbases en strategische luchtverdedigingzones waren van de Verenigde Staten en de NAVO.
.
Wat voorafging.
Ik heb de basis waar dit stukje over gaat al lange tijd op de wenslijst staan om te bezoeken, al ver voordat we met dit project zijn begonnen. Toen, (vanaf 2008) was het duidelijk nog een militaire basis (het kazernegedeelte althans; paarse trapezium in de satellietfoto) en het gedeelte waar de lanceersilo’s en het ondergronds commandocentrum (rode cirkel in de satellietfoto) lagen werd soms illegaal betreden door zogenaamde ‘Urban Explorers’. Dit zijn personen die verlaten gebouwen en terreinen bezoeken om de ‘schoonheid van verval’ te fotograferen, romantische esthetici dus deze ‘Urban-explorers’. Via de zuid-oostkant van de basis, door bos, veld en moeras betraden ze dan dit gedeelte van de basis dat net buiten het deel lag dat nog in gebruik was. Zie de groene lijn op de satellietfoto, met als startpunt een verlaten plek om uit het zicht te blijven van de paar gehuchten en huisjes in de omgeving. Niet geheel zonder risico dus, maar afgaande op de berichten van de Wit-Russische Urbex-websites (Urban exploringwebsites) en navraag bij hen over de situatie ter plekke, leerde dat e.e.a. zonder al teveel risico kon worden gedaan op deze manier. Een acceptabel risico dus wat we er graag voor over zouden hebben om deze locatie te kunnen bezoeken.
.
Waarom dit alles?
De foto’s die deze Urbex -lieden op hun websites plaatsen deden de verwachting bij mij erg hoog oplopen. Dit moest de best bewaarde SS-5 silolocatie zijn! Maar deze foto’s waren al weer jaren geleden genomen en hoe zou de situatie zich terplekke hebben ontwikkeld de afgelopen jaren? Vele originele installaties en details zouden zich nog in het ondergrondse commandocentrum bevinden. Van de enorme brandstoftank, meters hoge stikstofcilinders, tot controleconsoles en dieselgeneratoren. Vragen en verwachtingen alom, welke nu eindelijk beantwoord zouden worden door een bezoek aan de locatie waar ik al zo veel keren in mij hoofd naar toe was geweest, al starende naar een satellietfoto van deze locatie.
Nu, aan de poort.
.
Als eerder gememoreerd controleren wij ten eerste altijd de situatie aan de oorspronkelijke hoofdpoort (gele pijl op de satellietfoto). Als we daar aan komen rijden blijkt er geen sprake van militaire activiteiten meer te zijn. We kunnen de basis via het kazernegedeelte oprijden; de slagboom staat open! Op het kazerneterrein lijken nu allerlei niet militaire bedrijvigheden plaats te vinden en we rijden snel door naar het gedeelte op de basis waar zich de silo’s bevinden. Het lijkt erop dat ons een vermoeiende wandeltocht door velden en bossen bespaard blijft.
We rijden gemakkelijk het siloterrein op en als we daar uitstappen staan er 2 mannetjes schuchter achter een paar bosjes te kijken naar wie of wat daar aan komt rijden. Verontrustende geluiden van slijptollen en voorhamers die op metaal beuken komen vanuit de richting waar het ondergrondse complex zich zou moeten bevinden onze kant op, het zal toch niet?
We zijn gearriveerd op het complex wat het hoogtepunt van deze reis moet gaan worden, waarbij we geen ingewikkelde wandelingen hoeven te maken om het te bereiken. We kunnen met de auto de basis zo oprijden, wat een weelde. Omkleden en de gebruikelijke voorbereidingen treffen (zijn alle lampen mee?) voordat we ondergronds gaan, terwijl de twee Wit-Russen over het terrein blijven scharrelen.
Bij de ingang staan een paar auto’s met aanhangwagens en het geluid van metaal-op-metaal klinkt op uit de ondergrondse gedeelten van het lanceercomplex. Ook hier al dus. Gerrit meldt zich bij de eerste persoon die tevoorschijn komt uit de ondergrondse buik van het complex, een met roet op het gezicht besmeurde dame. Er ontspint zich weer een uitgebreid gesprek tussen Gerrit en de vrouw en al gauw komt er nog een vrouw tevoorschijn en de twee personen die we eerder zagen lopen over het terrein melden zich nu ook. Het blijkt een familie te zijn die het ondergrondse complex van al het oud-ijzer ontdoet, wat in draagbare stukken te zagen is. Illegaal zijn ze hier bezig en allen zijn ze familie van elkaar, ze komen uit zowel Wit-Rusland als ook Rusland. Ze vertellen veel interessante anekdotes, onder andere dat de militairen de basis enkele jaren geleden hebben verlaten, lange tijd nadat de kernraketten uit de silo’s zijn verwijderd (in 1978), toen de Sovjet-Unie met haar strategische strijdmacht voor doelen op West-Europa overschakelde, op het meer geavanceerde SS-20 systeem. Sinds enkele jaren is op het kazerneterrein een bedrijf gevestigd, wat verklaart waarom we niet voor een dichte slagboom komen te staan. Naar het silogedeelte van de basis kijkt niemand meer om. De slopersfamilie denkt nog minimaal een jaar bezig te zijn aan dit project als er niet door iets of iemand een stokje voor wordt gestoken.Een ambitieuze onderneming!
We mogen gerust rondkijken, het complex is tenslotte ook niet van hen. Zij gaan echter wel door met hun destructieve werk. Al slepende met brokken ruw afgezaagd staal, die ze doormiddel van haakse slijptollen en gasbranders in het ondergrondse complex afslijpen en branden. De elektriciteit wordt ter plaatse opgewekt met een kleine benzineaggregaat, die ondergronds staat te loeien en zijn blauwe uitlaatdampen uitbraakt. Tezamen met de kakofonische sloopgeluiden maken dat het geheel een hallucinante sfeer krijgt. Aldus dwalen wij door het uitgebreide tunnelstelsel in het schijnsel van onze hoofdlampjes, met de geluiden van het werk van de slopersfamilie op de achtergrond. We wanen ons op de set van een speelfilm met nét iets teveel rook in de scène. Voor ons onvergetelijk en met niets te vergelijken van wat we eerder hebben meegemaakt en aangetroffen op deze toch van zichzelf al grimmige plaatsen.
Waar we echter het meest nieuwsgierig naar zijn, is of het complex nog in de goede staat is zoals ik die ken van de urban exploring website foto’s. En dan met name een tweetal bijzondere installaties die nergens anders meer zijn aan te treffen. We hebben geluk als blijkt dat de meest belangrijke installaties, waarvan ik hoopte deze hier aan te treffen, nog niet onder de immer naderende slopershamer is gegaan. Eén daarvan is de reusachtige brandstoftank waar de brandstof voor de drie kernraketten, die permanent in de drie lanceersilo’s stonden opgesteld, in werd opgeslagen. In deze liggende reus kon circa 50 ton aan raketbrandstof worden opgeslagen. Het constructieplaatje van de brandstoftank geeft het bouwjaar van juli 1963 aan (bemerk de slordige ‘7’ voor 1963), wat mooi overloopt in het jaar 1964 toen de basis operationeel werd (augustus 1964 om precies te zijn).
.
Via een trapje kom je op een loopbrug van circa 25 meter, zodat je boven op de tank naar achteren kunt lopen voor controle- en onderhoudswerkzaamheden aan de tank.
.
De tweede unieke installatie; in twee rijen dubbel opgestelde stikstofcilinders staan nog op hun oorspronkelijke plaats. De circa 4 meter hoge cilinders zijn indrukwekkend als je er onder staat en tussen de rij doorloopt. De stikstofdruk die deze cilinders leverden was nodig om onder andere de besproken brandstoftank leeg te kunnen pompen richting de brandstoftanks van de afzonderlijke rakketen, die in hun silo’s stonden te wachten op het ultieme lanceerbevel. Een van de slopers vertelde dat ze ontzag hadden voor deze cilinders en niet van plan waren deze te gaan bewerken tot handbare mootjes. Dat werd zelfs deze familie, die duidelijk niet voor een kleintje vervaard waren, iets te gevaarlijk; straks staan de cilinders nog onder druk, wie zal het weten? Ik vraag me af wie de cilinders in de andere complexen zou hebben gesloopt? Ze zijn altijd weg.
.
De verdere verkenning van het complex bevestigt dat dit het meest complete SS-5 silosysteem is in het westelijk deel van de voormalige Sovjet-Unie. De raketsilo’s zijn evenzo goed bewaard gebleven. Een deel van de originele silomantel is bewaard gebleven en dat is ook opmerkelijk, meestal is deze weg, omdat deze van dik en hoogwaardig staal is gemaakt. Ook het service platform hangt nog vrij onder de koepel.
.
Bij de uitgang treffen we de slopersfamilie nogmaals en we raken wederom in een uitgebreid gesprek. Ze hebben grootse plannen met dit complex en hopen het geheel in een jaar tijd van alles te ontdoen wat van enige waarde is, inclusief de brandstoftank, uitgesloten de stikstofcilinders. Eens temeer een bevestiging dat ons project in beeld tracht te brengen, wat is gedoemd te verdwijnen. Dat wij met dit project, 25 jaar na de val van de Berlijnse Muur, haast moeten maken is wel duidelijk.
Uiteindelijk komt het gesprek weer op de situatie in Oekraïne, een onderwerp wat de mensen hier erg bezighoudt. We maken een einde aan het gesprek om het niet al te veel te politiseren. We krijgen zelfs nog een e-mail adres met de belofte van ons daarbij, om de foto die we hebben mogen maken van de familie, te zullen mailen. Met een handdruk nemen we afscheid en zeggen dat we volgende week nogmaals terug zullen komen. Dan eerder in de morgen, om de familie hopelijk voor te zijn en de foto’s te nemen die nu niet mogelijk waren vanwege de rookontwikkeling in de ruimtes waar zij bezig waren. Een meer dan geslaagd bezoek!
Een meer dan geslaagd bezoek met aardige gastvrije slopers!
.
.
.
.
Donderdag 10 juli: De symboliek van een paddenstoel
Daags na de verloren halve finale op het WK 2014 in Brazilië tegen Argentinië bij de Penalty’s gaan wij door met waar we hier voor waren. We hebben overnacht in de stad Lida, in het middenwesten van het land. Lida is een garnizoensstad, die verbonden is aan de militaire luchtmachtbasis die net buiten de stad ligt. De basis is nog steeds in gebruik getuigen de vele luchtbewegingen van vliegtuigen die we horen. In Lida was ook tot 1994 het divisiehoofdkwartier gevestigd van de 49e Garde raketdivisie, een onderdeel van de strategische strijdkrachten van de Sovjet-Unie, het onderdeel in de strijdmacht dat verantwoordelijk was voor de inzet van strategische kernwapens. Vanaf december 1991, toen de Sovjet-Unie uiteen was gevallen bleven de kernwapens waar ze waren, onder beheer van het ‘nieuwe’ Rusland tot de uiteindelijke terugtrekking van de wapens naar Rusland in 1994.
Eerst hebben we de band laten vervangen van onze de auto die we gisteren lek hebben gereden. We worden loffelijk en met veel gevoel voor service geholpen bij een private onderneming . De secretaresse komt ons tot tweemaal toe thee brengen. De baas zelf, een atypische Wit-Rus, houdt persoonlijk toezicht of alles naar behoren verloopt. Met Gerrit heeft hij gesprekken over zijn land en de toeristische mogelijkheden. Hij kampeert zelf ook graag, natuurlijk om te vissen zoals iedereen hier doet. Opvallend is dat ze vaak vragen of we het naar ons zin hebben en we geen nare situatie hebben meegemaakt. Wat ze daar precies mee bedoelen blijft een beetje in het midden. Met de autoriteiten misschien? Na dit intermezzo begeven we ons op weg naar de eerste basis van vandaag.
Ik had deze basis vooraf als niet te bezoeken bestempeld, omdat er duidelijk nog activiteiten te zien waren op de huidige satellietbeelden. Deze basis; met de eenvoudige naam Lida 1, ligt zuidelijk van Lida. In potentie een zeer interessante basis omdat hier achtereenvolgens de SS-4 (1961-1980), SS-20 (1981-1989) en SS-25 (1990-1994) kernraketten waren gestationeerd. Het geluk is weer aan onze zijde als de poort open staat en we de basis zo oprijden. Er blijken wel bedrijven gebruik te maken van de gebouwen, maar niet militair en we worden door niemand tegengehouden. Hoewel sommige lieden die er lopen wel wat argwanend kijken maar dat zijn we wel gewend. Het kazernegedeelte is in gebruik bij allerlei bedrijfjes die zich met name met auto’s bezighouden.
Op het lanceergedeelte van de basis is dat anders, het duurt even voordat we door hebben wat er hier speelt. Overal liggen hopen aarde, houten pallets en plastic zakken met aarde daarin. In de garageboxen waar ooit de SS-20 en SS-25 mobiele lanceerinrichtingen stonden opgesteld, liggen nu zakken met aarde (zie foto). We lopen de basis rond zoals altijd en we bekijken wat interessant voor ons zou kunnen zijn. Daarbij valt met name één aspect op: iemand heeft op de gepantserde deur van een van de raketopslagloodsen een grote paddenstoel geschilderd. Voor de deur zijn een drietal mannen in de weer met zakken aarde. We besluiten navraag te doen bij hen en al gauw blijkt te kloppen wat we al vermoeden. We lopen op een grote champignonkwekerij! De raketopslagloodsen en de nucleaire opslagbunkers zijn kweekruimtes geworden voor schimmels!
.
.
De mannen zijn onder de hitte van de koperen ploert bezig met het inladen van zakken kweekmest, waar de paddenstoelen op moeten gaan groeien. Ze brengen deze over naar een ruimte in een van de nucleaire opslagbunkers die nu fungeert als ruimte waar ze moeten gaan groeien in het donker. Gerrit raakt in gesprek met hen en vraagt of ze nog lang werk hebben omdat we de deur willen fotograferen zonder hun wagen daarvoor, de symboliek van die deur is prachtig! Een paddenstoel op een deur van een loods waar nog niet zo heel lang geleden kernwapens lagen opgeslagen, wie bedenkt dat? We vragen of de tekening van de paddenstoel toeval is of met opzet gedaan, met kennis van zaken dus van wat zich hier voor de periode van de champignonteelt heeft afgespeeld. Toen lagen hier immers hele andere potentiële paddenstoelen opgeslagen, te wachten op het moment van ontplooiing. Ze vertellen desgevraagd dat hier geen nucleaire wapens lagen opgeslagen maar elders in Wit-Rusland wel. ”Wel waren hier raketten gestationeerd die op West-Europa stonden gericht” luidt het eenduidige antwoord….. Wij weten wel beter; men zou de paddenstoelen van de kwekerij opeens niet meer willen eten omdat…
Als de mannen voor een nieuwe lading zakken de bunker, waar eens de SS-4 raketten lagen opgeslagen, in gaan lopen we met ze mee. De opslagbunker, die wij al zo vaak hebben gezien van binnen, heeft hier een hele andere indeling; vele achter elkaar liggende ruimtes, van elkaar gescheiden door plasticwanden vormen nu geconditioneerde kweekruimtes. In deze ruimtes vormen de fungi zich in de zakken met aarde, nadat hier de sporen (zaden) van de paddenstoelen zijn ingebracht ( zie de foto). Hebben de sporen zich eenmaal ontwikkeld tot grotere (ondergrondse) myceliumnetwerken dan volgt het overbrengen naar de uiteindelijke kweekruimte waar de bovengrondse paddenstoel zich uiteindelijk gaat vormen.
.
Ze zijn echter nog wel een tijdje bezig en zo loopt het gesprek naadloos over in een gesprek over het WK voetbal. Vele Wit-Russen zijn én waren voor het Nederlands elftal. In dat opzicht helpt het wel dat je Nederlander bent in dit soort landen. Iedereen kent het, maar het is te klein op wereldpolitiek niveau om arrogant bevonden te worden. Of dat je een nare geschiedenis achter je hebt liggen, of beide. Tijd om te gaan. We nemen hartelijk afscheid van de mannen en we vervolgen onze tocht door dit land van gastvrije mensen en stroeve autoriteiten.
.
.
Vrijdag 11 juli: De distilleerderij
De reisanekdote hier beschreven is illustratief voor Wit-Rusland. Het is een voorbeeld van de vele verhalen die wij onderweg hebben gehoord, van hoe dingen vaak (mis)lopen in een gecorrumpeerd land wat Wit-Rusland nu eenmaal is. Verteld uit de eerste hand, door iemand die wij troffen op de ruines van een door corruptie getroffen fabriek op het terrein van een voormalige lanceerbasis.
We rijden de betonplaten maar weer eens op, waar een ons nu nog onbekende basis wacht. Op de plaats waar het kazerneterrein en de opslagbunkers van de nucleaire wapens zich zouden moeten bevinden, staan nu grote vervallen fabrieksgebouwen die duidelijk van recentere datum zijn. Deze basis waarvoor wij komen is operationeel geweest van 1961 tot 1981, uitgevoerd met de SS-4 kernraket. Daarvoor rijden we een kilometer verder door en treffen al snel het garagegedeelte en de lanceerplatformen met bijbehorende gebouwen en bunkers. Alles in ver gaande staat van verval en afbraak en derhalve weinig interessant, dus we zijn er snel klaar.
De plek waar nu de grote fabrieksgebouwen staan moet ook onderdeel uitgemaakt hebben van de basis en we missen nog wat typische gebouwen die bij een Sovjet lanceerbasis horen, dus terug naar de fabriek. We rijden tot aan het hek en zien wat rook uit de ruïne naast de poort komen, er zou iemand moeten zijn. Dat er in de fabriek niet meer geproduceerd wordt is duidelijk, maar afgaande op de teksten op de muur wordt het terrein nog wel bewaakt. Ons vermoeden wordt al snel bevestigd wanneer een mannetje uit de puinhopen tevoorschijn komt.
Op de vragen die Gerrit hem stelt wordt in eerst instantie aarzelend geantwoord, maar al snel loopt dit over in een geanimeerd gesprek met Gerrit en de man. Als blijkt dat wij geen kwaad in het zin hebben en slechts komen om oude zooi te fotograferen, iets wat ze hier maar matig begrijpen. Hij vertelt desgevraagd dat dit fabrieksterrein een voormalige distilleerderij is van de nabijgelegen collectieve staatsboerderij; een kolchozen, zoals er in de communistische Sovjet-Unie ontelbare van waren . Er worden in dit gebied veel granen verbouwd en dat maakt dat dit een goede locatie is voor het stoken van Wodka op grote schaal. Het is er echter nooit van gekomen.
.
Rond 2000 is het geheel gereed gekomen voor productie, klaar om het geliefde levenswater te gaan stoken. Op dat moment is er echter van hogerhand besloten dat het toch te duur is om te gaan produceren door malversaties met beoogde productiecijfers. Vervolgens is in allerijl veel van de machinerie, apparatuur en overige inventaris doorverkocht door de verantwoordelijke ambtenaren van de kolchoz, aan andere privaat opererende zakenmensen met tussenkomst van veel smeergeld. De ambtenaren die met deze ernstige zaak belast waren wonen nu plots in een mooie villa buiten het dorp, vertelt de man duidelijk verbitterd. Hij is in dienst van diezelfde kolchoz en heeft nu de weinig eervolle taak het complex te bewaken en zo te voorkomen dat het niet verder geplunderd wordt. Een triest verhaal waar de man duidelijk verbolgen over is. We mogen een kijkje nemen op het terrein, waarbij de man ons voorgaat. Hij vertelt vrijuit over de gang van zaken bij dit exemplarisch voorbeeld hoe dit land intern naar de knoppen gaat. Enkele van de installaties staan nog op hun plaats zoals de enorme distillaatvaten. Indrukwekkend!
.
.
‘.
Na een uitgebreide rondgang met de man waarbij hij zijn ongerief heeft gespuid, bedanken we hem hartelijk en geven wat geld als dank voor de rondleiding. We vragen hem nog naar het gebruik van de zusterbasis van diegene waar we nu staan (de lanceerbases werden vaak in paren gebouwd, circa 10 kilometer uit elkaar). Vanmorgen waren we daar als eerste naartoe gereden, maar het kazernegedeelte bleek serieus in gebruik, afgaande op de aanwezige dubbele hekwerken met prikkeldraad en officiële waarschuwingsborden. We zijn maar niet doorgereden naar de overige gedeelten van de basis die iets verderop moest liggen.
.
De man vertelde dat dit een staatsinstelling is, het betreft een (gedwongen) inrichting voor zwervers, landlopers en dronkaards die overlast veroorzaken. Dat verklaart voor ons waarom we weinig van dit soort sujetten zien lopen (of liggen) in dit land, ze worden eenvoudig van de straat geplukt en hier in weggestopt. Ze worden dan gewassen, krijgen eten en een slaapplaats, daarbij worden ze wel verplicht tewerk gesteld in een van de collectieve staatsbedrijven. In landen als Oekraïne zie je vaak dronkaards hun roes uitslapen langs de weg, op weilanden of op veldpaden waarbij je ze, als je niet oplet, pardoes kan overrijden. Ze liggen waar ze, bevangen door de drank, neergezegen zijn.
We kunnen dus zonder problemen langs dit kamp rijden, het is niet militair waarmee we voorzichtiger zijn. Zo gezegd zo gedaan en we rijden opnieuw langs het opvangkamp om de overige gedeelten van deze basis nummer 2, die buiten het gedeelte ligt dat in gebruik is en dieper verscholen in de bossen, te bezoeken. Dit brengt niet al teveel nieuwe inzichten met zich mee waarna we ons verplaatsen naar basis nummer 3 voor vandaag.
Deze ligt enorm afgelegen,is tussen uitgestrekte moerassen in gebouwd. Je kunt er alleen komen na een lange rit over een enkel betonplatenpad. Precies zoals het was toe deze basis operationeel was, van 1961 tot 1981. Na enige tijd hobbelen stoppen we vlakbij de hoofdpoort. Er staat een bord waaruit blijkt dat we bij een Wit-Russische penitiaire inrichting terecht zijn gekomen, of zoals ze het hier eenvoudig noemen ‘strafkamp’. Deze draagt het nummer 26 (zie laatste foto). Een goed gekozen locatie daarvoor, midden in de moerassen. Blijkbaar moeten er nog minimaal 25 van dit soort kampen bestaan in dit land? We draaien om en rijden weg na deze laatste basis van de dag. Een dag die onvermoed een aardig inkijkje heeft gebracht op de staatsinrichting van Wit-Rusland.
.
Zaterdag 12 juli: Waar de SS-20’s stonden
.
De verwachtingen van onze reis naar Wit-Rusland waren vooraf hooggespannen. Onderdeel van deze verwachtingen was om nu eindelijk een begin te maken aan het opzoeken van de bases waar de Sovjet-Unie vanaf 1977 startte met het plaatsen van het beruchte SS-20 wapensysteem. Bij vele mensen i n Nederland (en de rest van West-Europa), van middelbare leeftijd en ouder, gaat bij het woord ‘SS-20’ een belletje rinkelen. Dat was immers dé ‘kernraket’ waardoor heel Europa zich, eind jaren ’70 (weer) bewust werd van de nucleaire dreiging die uitging van het kernwapenarsenaal aan beide kanten van het IJzeren Gordijn. In de jaren ’80 van de vorige eeuw was de ‘SS-20’ even vaak in het nieuws als het verguisde Russische BUK-raket luchtafweersysteem de afgelopen maanden.
.
Op zaterdag 12 juli bezochten wij de laatste basis van deze reis, waar zowel de oudere SS-4 kernraketten (van 1960-1980) als de besproken SS-20 raketten (1981-1989) achtereenvolgens waren gestationeerd. Deze basis was tevens de laatste tijdens onze reis die wij aan een uitgebreide fotografisch inventarisatie onderwierpen. De laatste week van deze reis zou een andere invulling krijgen, waarover later meer.
In dit Facebook artikel wil ik iets dieper ingaan op de SS-20, ik heb dat tot dusver niet nog niet gedaan maar het verdiend een toelichting om de context van ons project beter te begrijpen.
De SS-20 was halverwege de jaren ’70 een formidabel nieuw wapensysteem. Het was het eerste geavanceerde mobiele raketsysteem dat door de Sovjet-Unie werd ontwikkeld. Het kon een zware nucleaire lading(en) vervoeren, over een grote afstand tot 5500 kilometer. Deze raket was gekoppeld aan een grote mate van mobiliteit door de mobiele lanceerinrichting waarop de raket, gelegen in een container (de grote ‘buis’ op de foto’s van het systeem), kon worden vervoerd en zeer snel lanceer gereed kon worden gemaakt. Neem daarbij een grote mate van ‘accuratesse’ waarmee ‘De Bom’ op zijn doel kon worden gebracht, zijn drievoudige en zijn onafhankelijk van elkaar richtbare nucleaire ladingen van 150 kiloton (10 maal Hiroshima) elk, wat maakte dat de schrik snel om zich heen sloeg in West-Europa.
De operationele stationering van deze mobiele (kern)raketsystemen van de Sovjet-Unie maakten dat de nucleaire dreiging van de Sovjet-Unie richting West-Europa in een nieuwe fase belandde. De SS-20’s zou de in ons project veel beschreven SS-4 en SS-5 raketten gaan vervangen vanaf 1977. Het was door toedoen van dit nieuwe kernwapen, dat Europa in een nieuwe (nucleaire)wapenwedloop terecht kwam vanaf eind jaren ’70. Wie herinnert zich niet de grote vredesdemonstraties van begin jaren ’80 tegen de plaatsing van Amerikaanse ‘kruisraketten’ in West-Europese NAVO landen, waaronder Nederland (op vliegbasis Woensdrecht)? Die geplande plaatsing van kruisvluchtwapens was een reactie op de stationering van de SS-20 aan de westgrenzen van de Sovjet-Unie. Later bleek dat met deze oplopende spanningen in de nucleaire balans, het laatste hoofdstuk van de Koude Oorlog was aangebroken.
.
.
.
De plaatsen waar deze SS-20’s waren gestationeerd hebben wij nu dus voor het eerst kunnen bezoeken.
Elke basis bood in het algemeen onderdak aan negen van deze ‘raketwagens.’ In tijden van internationale crisis en oplopende politieke spanningen op het wereldtoneel was het de bedoeling dat deze raketwagens in de uitgestrekte bosgebieden, waar Wit-Rusland zo rijk aan is, zouden rondrijden zonder vaste patronen en geplande routes. Daardoor was het zeer lastig, zo niet onmogelijk, voor de immer spiedende Amerikaanse spionagesatellieten deze wagens ‘on the move’ te traceren en te volgen. Hierdoor konden ze vrijwel ongemerkt hun dodelijke raketten op West-Europa lanceren, mocht daartoe het bevel komen. De ultieme nucleaire dreiging: vrijwel onzichtbaar en daardoor onvernietigbaar.
.
Hoewel de oudere ondergrondse silocomplexen van de SS-4 en SS-5 raketten veelal meer tot de verbeelding spreken, deze appelleren nu eenmaal meer aan het ‘James Bond gevoel’ en zijn ‘fotogenieker’, was de SS-20 een zeer wezenlijk onderdeel van de laatste fase van de Koude Oorlog in Europa. Vandaar dat deze locaties onze bijzondere aandacht hebben. In dit artikel op Facebook kunt u een aantal foto’s bekijken die zijn genomen van de typische SS-20 garages. Deze garages waren niet versterkt uitgevoerd als bunkers, ze dienden slechts om de mobiele lanceerinrichtingen, die de SS-20 waren, onderdak te bieden. Ander specifieke elementen die bij deze gemoderniseerde bases horen zijn de typische wachttorens, bunkers en gemoderniseerde kazerne gebouwen. Impressies hiervan kunt u binnenkort zien in de nieuwe fotoseries op onze website remnants.nl.
Tijdens deze eerste Wit-Rusland reis hebben wij 7 bases bezocht waar gedurende de jaren ’80 de SS-20′ waren gestationeerd, op een totaal van 15 in geheel Wit-Rusland. Vier van deze zeven hebben wij daadwerkelijk kunnen fotograferen; de andere 3 waren nog in militair gebruik. Ook in Oekraïne bevinden zich 15 van deze bases waar de SS-20 gestationeerd is geweest, geen van deze hebben wij echter bezocht tijdens onze eerste ‘Remnants’ reis in 2010.
Tezamen maakt dat het totaal op 30 bases komt, waar de SS-20 raketten gestationeerd waren ten westen van de Oeral. Achter de Oeral hadden de Russen ook nog een aantal bases met de SS-20, maar die waren primair op Azië gericht.
‘
Zondag 13 juli: “Communistischer dan dit wordt het echt niet!”
Dat is wat Gerrit, onze tolk, enthousiast riep toen hij een bord zoals op deze foto’s voor het eerst zag.
.
.
Vandaag zijn we richting Minsk vertrokken, alwaar een nieuw deel van onze reis zou beginnen. Maandag zal een belangrijke donateur van ons project arriveren en hij gaat enkele dagen met ons mee om te ervaren hoe wij werken en reizen. Dat dit een ervaring zou worden die wij allemaal nog lang zullen herinneren wisten wij toen ook nog niet. Eerst naar Minsk dus, waar we 3 dagen zullen verblijven.
Onderweg passeren wij soms kleine stadjes die dan het administratieve centrum vormen van één van de vele regio’s in Wit-Rusland. Daar kan je dit soort borden vinden, vaak op of nabij het centrale plein. Het zijn borden waar brave burgers worden geëerd voor hun bijdrage van het afgelopen jaar aan de planeconomie van de Wit-Russische staat.
In communistisch Sovjet-Unie waren dit soort ere borden door het gehele imperium te vinden. Van Estland tot in Vladivostok. Elke grotere plaatst met een regionale functie had dit soort borden, ter ere van de Sovjet burgers die zich onderscheiden hadden door hoge productiviteit en loyaliteit aan het communistische gedachtegoed. Op de van de buitenwereld afgesloten terreinen van de militairen was het precies eender.
In Wit-Rusland, met zijn nog steeds grotendeels planeconomisch geleide staatsinrichting, zijn deze relicten uit een vervlogen, groter communistisch ideaal nog steeds te vinden. En de verkiezing van arbeider van het jaar van kolchoz A of B wordt nog ieder jaar gehouden. Al haalt de jeugd er zijn neus voor op, zo leerde navraag door Gerrit, en lijkt er verder niemand geïnteresseerd in. De arbeiders van het jaar worden nog steeds elk jaar verkozen.
Op deze borden zien we personen die in het zonnetje worden gezet, voor hun uitmuntende staat van dienst. Van tractorchauffeurs, mechaniekers, een hoofd-administratie bij een kolchozen boerderij tot aan de directeur daarvan. Vaak streng ogende personen die voor een jaar publiekelijk worden geëerd. En daar weer de beste van uitverkozen worden tot het ultieme: het bord voor de arbeider van het jaar (per regio) die voor een regeringsgebouw in Minsk gloort, daar waar we nu naar op weg zijn.
.
Maandag 14 en Dinsdag 15 juli: Strakke ordeningen in Minsk
.
We zijn in Minsk gearriveerd, waar we enkele dagen zullen blijven. Om natuurlijk zelf deze modelstad te bewonderen en enige voorbereidingen te treffen op het laatste deel van deze reis, die wij tezamen met een belangrijke donateur van ons project gaan beleven.
Te voet bewonderen we het gehele centrum van Minsk dat erg opgeruimd aandoet. Overweldigend zijn de enorme brede paradestraten, die geflankeerd worden door de grote statige Stalinistische neoklassieke gebouwcomplexen. De stad was een beoogd modelstad zoals de steden er uit zouden moeten gaan zien na de overwinning op de Nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze periode direct na de Tweede Wereldoorlog, Stalin’s ‘finest hour’, kreeg het communistisch wereldideaal flink de wind in de zeilen.
.
.
.
En dat is goed waarneembaar in Minsk. Deze stad lag door het strijdgewoel van de Tweede Wereldoorlog voor 90% in puin en daar kon je wat mee als Sovjet stadsontwikkelaar. Het resultaat van die communistische grootstedelijke idealen is goed te zien in Minsk: brede paradestraten, lommerrijke parken langs de rivier die Minsk doorsnijdt, het is allemaal een lust voor het oog en het geheel ligt er prachtig onderhouden bij. Het is er ontzettend schoon, je ziet er nagenoeg geen straatafval liggen en ook de hoeveelheid straatvervuiling in de vorm van (neon)reclames ontbreekt bijna volledig. Zo zou het ook moeten zijn geworden elders, en hier is het nog steeds zo. Een paar keer per jaar rijden er grote militaire en industriële parades door de brede straten. Minsk is de hoofdstad van een land waar de tijd lijkt stil te hebben gestaan sinds 1991.
Een lid van de Militia houdt de wacht voor het voormalige presidentiële paleis en verbiedt ons het gebouw te fotograferen en we moeten de foto’s wissen. Om de hoek van het paleis drinken we even later een biertje in het voormalige ‘Huis van de Veteranen’, toepasselijk de ‘T-34-bar’. Samen met een stel jonge ICT-ers die in alles verschillen van wat de wacht bij het paleis vertegenwoordigde.
.
.
.
Hoelang gaat dat nog goed in Wit-Rusland? Waar de spiegel aan beide kanten een ander beeld laat zien van waar het naartoe zou moeten: regering (lees president) en bevolking – Oost – West? Wit-Rusland als eenzaam, in zichzelf gekeerd eiland in het midden van roerig Europa?
.
Woensdag 16 juli: Wapentuig als vermaak
.
Vanmorgen vanuit Minsk vertrokken, terug naar het westen van het land waar we vandaan zijn gekomen. Reisdoel de aankomende dagen is om tezamen met onze ‘premium’ donateur enkele bases te bezoeken, die nog in een goede conditie verkeren om een rondleiding te kunnen geven om hem te laten zien hoe deze locaties er in werkelijkheid uit zien.
De bestemmingen zijn het SS-5 silocomplex bij Smorgon en de SS-4 bovengrondse lanceerbasis noordelijk van Postavy, waar we al eerder deze reis waren. Bij het ondergrondse silocomplex willen we tevens nog aanvullende fotografie maken. Aangezien de slopersfamilie toen wij er de eerste keer waren, ijzer aan het slopen was in een deel van het ondergrondse complex dat ook voor een foto in aanmerking kwam. Toen stonden deze ruimtes vol rook, wat fotograferen voor Martin onmogelijk maakte (zie de twee verslagen van woensdag 9 juli). Bij de bovengrondse lanceerbasis willen we een filmpje maken voor de website, waarbij we een rondgang maken over het uitgestrekte complex en we de verschillende onderdelen toelichten in woord en beeld. Nu, 2 weken en 18 bezochte bases verder, is dit de best bewaarde basis gebleken, niet zonder reden die nog zal blijken.
Onderweg naar het westen vanuit Minsk bezochten we eerst nog het ‘Stalinlinie’ museum. De bijzondere tentoonstelling bestaat uit een enorme hoeveelheid oorlogsmaterieel, meest van na de Tweede Wereldoorlog. De Stalinlinie zelf betreft hier slechts een paar bunkers, met wat artificieel gegraven loopgraven op een strategische hoogte langs de hoofdroute van Brest naar Minsk. De Stalinlinie was een (geplande) verdedigingslinie volgens de verdedigingdoctrines zoals die in de jaren ’20 en ’30, na de ervaringen van de Eerste Wereldoorlog, opgang deden. De Fransen bouwden hun ‘Maginotlinie’, Nazi Duitsland haar ‘West’- en ‘Ostwall’.
.
.
En de Sovjet-Unie bouwde haar ‘Stalinlinie.’ Ieder zichzelf respecterende mogendheid had zijn verdedigingslinie toen, geheel in lijn van de fortificatieconcepten die toen golden. De Stalininie is slechts fragmentarisch uitgebouwd t.o.v. het oorspronkelijke hoofdplan. De geplande omvangrijke bouwplannen zijn nooit goed uit de verf gekomen en nadat de grenzen van de Sovjet-Unie naar het westen opschoven in het kader van de Poolse annexatie door Nazi Duitsland en de Sovjet-Unie onder het Molotov-Ribbentrop pact van augustus 1939, verloor de linie haar functie. Tot het moment dat Duitsland de Sovjet-Unie binnenviel op 22 juni 1941. Nadien is er bij de opmars en terugtrekking om gevochten.
Nu is het terrein geschikt voor Wit Russische gezinsuitjes in vakantieperiodes, zoals nu. Er kunnen losse flodders met Kalasnikovs worden afgeschoten, zelfs met een antitank-geweer wat een enorme klap geeft waarbij een autoalarm zelfs afging op de parkeerplaats. Op feestdagen wordt er met tanks rondgereden op een speciaal exerceerterrein met tribunes en worden er re-enactment shows gegeven. De Tweede Wereldoorlog kan hier worden herbeleefd. De hoeveelheid samengebracht gepantserd materieel is dan ook indrukwekkend, hoewel het meeste uit de (vroege)Koude Oorlog periode stamt.
Voor ons is met name de SS-4 raketopstelling het interessants. Deze raket, die de hoofdmoot vormt van ons project, is hier te bewonderen in zijn complete bovengrondse lanceeropstelling, inclusief de lanceerring, daarop de lanceerstoel en daar weer op de eigenlijke raket. Het geheel, circa 30 meter hoog, torent overal bovenuit en is indrukwekend om te zien. Wij hebben het in deze opstelling nog niet eerder gezien.
Na al dit ‘fraais’ gaat het naar Smorgon waar we intrek nemen in een typisch Sovjetstijl hotel, waarbij de hotelkamers sinds de jaren ’70 niet meer zijn veranderd. ”Op naar de Houten Bakken” zegt Gerrit onze tolk, verwijzend naar de gestandaardiseerde houten kribbes die in elke hotelkamer te vinden waren tijdens de communistische periode, en nu staan ze er nog.
.
.
Donderdag 17 juli: De Geigerteller verificatie
.
Vandaag zijn we terug waar wij eerder waren. Nogmaals werd het best bewaarde SS-5 silocomplex Smorgon bezocht, waar wij op woensdag 9 juli ook waren (zie de twee Facebook berichten hierover op deze pagina). Om twee redenen werd het complex nogmaals bezocht. Enerzijds om aanvullende fotografie te maken in de ruimtes die toen vol rook en damp stonden van de familie IJzersloop, waarover we al eerder berichtte. Anderzijds om onze nieuwe reisgenoot die dit allemaal nog niet gezien had, een rondleiding te geven door het complex.
Na een matig ontbijt van gevulde deegkussentjes met zure room in het hotel ging het dus weer snel ondergronds. Om enkele uren later weer boven te komen in de hitte van de dag. Tijdens deze rondgang en vele malen eerder op dergelijke verlaten bases, werden we door mensen van goed bedoelde adviezen voorzien. Zij waarschuwden dat het gevaarlijk is vanwege radioactiviteit. Dat is tevens een van de eerste vragen die we vaak gesteld krijgen in Nederland: is het niet gevaarlijk vanwege radioactiviteit op de plaatsen?
Het antwoord is dan altijd dat er geen nucleaire kettingreactie tot stand is gebracht op die locaties. Het was natuurlijk niet de bedoeling dat ‘De Bom’ daar zou ontploffen. Was dat wel het geval geweest door een incident, dan hadden wij dáár niet geweest. Er is natuurlijk op die plaatsen nucleaire bewapening opgeslagen geweest, dat lijdt geen twijfel. Deze bommen hadden een bepaalde hoeveelheid uranium of plutonium bij zich die, in veelal twee delen tezamen, een kritische massa kon vormen. Als deze delen zeer krachtig bijeen werden gebracht en voor een fractie van een seconde samengehouden werden, dan kwam er een kettingreactie op gang die leidde tot het vrijkomen van een enorme hoeveelheid energie. Hierbij kwam veel straling en radioactiviteit vrij. Maar dat is op deze plekken dus nooit aan de hand geweest. De bommen zijn van al deze bases verwijderd na het einde van de Koude Oorlog of onder het INF-verdrag en teruggescheept naar Rusland. Waar ze veelal zijn ontmanteld om het splijtingsmateriaal (uranium of plutonium) voor andere doeleinden (nieuwe bommen) te gebruiken of op te slaan voor de eeuwigheid.
Ook hier in de silolanceerbasis van Smorgon kregen wij een waarschuwing mee van de familie IJzersloop. Bij de raketbrandstofopslagtank is een verhoogde radioactiviteit! Vraag van ons daarop was: ”dan zijn jullie zeker niet van plan die ook te gaan slopen”? Antwoord: ”natuurlijk wel! In een jaar hopen we hiermee klaar te zijn.” Tsja wat moet je met die informatie?
.
.
.
Nu wil het geval dat onze nieuwe reisgenoot een geigerteller mee had, die hij voor een trip naar de kerncentrale van Tsjernobyl had gekocht en nu had meegenomen. De teller sloeg in het Tsjernobyl zo nu en dan wat uit vertelde hij. En dichtbij de centrale nog wat meer, maar niet verontrustend. Dat werd anders toen hij daar wat mieren zand omhoog zag brengen vanuit een nest in de grond. Toen hij daar de teller bij hield sloeg de wijzer zeer stevig uit: radioactieve deeltjes die zijn neergeslagen door regen en uitgespoeld naar diepere bodemlagen waar ze zich ‘gehecht’ hebben aan gronddeeltjes.
Dat hij deze geigerteller had meegebracht gaf ons mooi de gelegenheid dit eens proefondervindelijk te gaan testen op de locaties waar we zo vaak komen. Dus hebben we overal metingen gedaan, op en rond de raketbrandstofopslagtank en in vele andere ruimtes ondergronds, maar hebben nergens een verhoging kunnen vaststellen. Ook buiten, bij de bunker waarin de nucleaire ‘kernkoppen’ werden opgeslagen als de raket voor revisie uit de silo lanceerschacht moest worden gehaald, was geen enkele verhoging meetbaar. Zie het filmpje.
.
Daarna is zo nu en dan elders de geigerteller gebruikt, maar de ‘natuurlijke’ achtergrond stralingswaardes die overal te meten zijn op de wereld, sloegen nergens uit boven de normale waarde. In een kast in het Sovjetstijl hotel van Postavy, waar we avonds aankwamen, werd uiteindelijk de hoogste waarde gemeten. Maar niet verontrustend. Had daar eens een zo mythische atomaire kofferbom gestaan die de Sovjet-Unie had ontwikkeld? Volgens bovenstaande beredenering kan dat niet het geval zijn geweest dus. (AP)
Bovenstaande authentieke foto’s geven een indruk hoe er werd gewerkt aan de ‘Kernkoppen.’ In dit geval aan aan op een SS-4 basis waar de kop op de raket word gemonteerd. De raket ligt in de horizontale positie waarna hij met ‘kernkop’ en al overeind kan worden gehesen om te kunnen lanceren. Geen speciale pakken of loden mantels heeft de bemanning aan!
Vrijdag 18 juli: Opgebracht door de militaire grenswacht.
.
Naar de basis noordelijk van Postavy ging het dus vandaag, daar waar we twee weken ook al waren. Dit is de best bewaarde bovengrondse lanceerbasis gebleken tijdens de hele trip in Wit-Rusland, en überhaupt van alle bovengrondse die wij tot dusver hebben bezocht. En dat zijn er nogal wat; 47 om precies te zijn, die tezamen met de 13 bezochte ondergrondse silolanceerlocaties het totaal tot dusver op 60 bezochte bases brengt. We zijn ongeveer op de helft! Er zijn 159 van dit soort bases gebouwd, waarvan ik inschat dat er 120 te bezoeken zijn. Dus nog een lange weg te gaan…
We gingen als gezegd terug naar de basis waar we al eerder waren, om twee redenen. We wilden er graag een filmpje opnemen en tevens een rondleiding verzorgen voor onze nieuwe reisgenoot (zie de eerdere verslagen), vanaf nu P genaamd. Terug dus via een inmiddels bekende route. Van de verharde weg af – het zandpad op richting de basis, waar we een morsig type passeren die geen acht op ons lijkt te slaan (deze persoon is te zien in het filmpje). Op de basis aangekomen rijden we er een rondje en beginnen op de lanceerplatformen met het opstellen van de filmapparatuur en ik laat het een en andere zien aan P.
Daarna gaan Martin en ik filmen en Gerrit en P. lopen verder de basis op. Na enige tijd hoor ik zo nu en dan een onregelmatige piep en soms iets gemotoriseerd. Ik sla er niet teveel acht op. Een fietser rijdt langs en op het moment dat we net de spullen aan het inpakken zijn krijgt Martin een berichtje vanaf P. zijn telefoon, ze zijn gesnapt! En dat ze nu naar ons onderweg zijn! Vlug gooien we alles in de auto en op het moment dat de achterklep dicht slaat rijdt er een oude, uit de Sovjettijd stammend groen busje het lanceerplatform op, met Gerrit en P. daarin. Er stappen 2 personen in militaire kleding uit en we moeten onze paspoorten afgeven. We worden gesommeerd het busje te volgen, zie het filmpje wat we van die rit maakten met onze dashcam:
Wat zich daar, op de eindbestemming wat een militaire grenskazerne bleek te zijn, die middag allemaal afspeelde kunnen onze donateurs vanaf nu lezen op onze website:
http://www.remnants.nl/opgebracht-door-wit-russische-militaire-grensbewaking/
Zaterdag 19 en zondag 20 juli: samenvattend op weg naar huis
Na de enerverende belevenissen van gistermiddag bij de militaire grensbewaking en de rit richting Minsk gisteravond, is het einde van deze trip bijna daar. We zetten P. af op het vliegveld van Minsk, halen onze afgegeven bagage op in het depot en maken ons op voor de lange rit naar huis. In 2 dagen rijden we naar huis, waar we 6197 kilometer verder op de teller weer terug zijn vanwaar we gestart waren.
En wat zijn nu precies de resultaten van deze eerste reis naar Wit-Rusland? We hebben ditmaal 18 bases bezocht, waarvan wij er 13 ook daadwerkelijk konden betreden. Vijf van de locaties waren nog in gebruik en derhalve niet toegankelijk. Van deze 5 waren er 3 in gebruik als actieve militaire kazerne, één was in gebruik bij een bedrijf waar we niet op mochten en één als penitentiaire inrichting, het eerder beschreven strafkamp nr. 26.
Dit heeft geresulteerd in honderden foto’s, waarvan er na aan paar selecties uiteindelijk meer dan 50 foto’s zijn overgebleven die aan de fotoserie van het projet zijn toegevoegd. Deze zijn vanaf nu allemaal op onze website te zien onder fotoserie: Wit-Rusland: http://www.remnants.nl/fotografie/wit-rusland/
De foto’s bij dit artikel, die we nog niet hebben gebruikt voor onze artikelen op Facebook, geven een indruk van die selectie aan foto’s die we daar hebben gemaakt, voor zover u die indruk al niet gekregen had.
En mocht u denken: wie zijn toch die donateurs?
In 2013 zijn wij een ‘Crowdfunding-actie’ gestart waarmee we circa 1/3 van het benodigde budget hebben weten te verkrijgen, om dit project te kunnen uitvoeren door middel van publieksfinanciering. Daarnaast hebben wij een bijdrage gekregen uit het fotografiefonds ‘Stichting Sem Presser Archief,’ waarmee tevens 1/3 is gefinancierd. Er ontbreekt dus tot op heden circa 1/3 van de totale projectfinanciering. Dus nieuwe donateurs zijn altijd welkom; van tientjesleden tot nieuwe reisgenoten die een paar dagen avontuurlijk op reis willen, alles is bespreekbaar binnen de projectkaders. Stuur ons een berichtje naar via Facebook, website of e-mail en dan nemen wij contact met u op.
Het project maakt zich op voor de winterslaap, om volgend jaar weer verder te gaan waar we gebleven zijn. We hopen terug te gaan naar Wit-Rusland en de aansluitende zuidelijk bases te bezoeken, om zo de gehele inventarisatie af te ronden in dat land met zijn 39 bases.
Als het zover is hoort u dat ongetwijfeld weer van ons via de bekende kanalen!
En ja, wij begonnen deze reeks met het eerste bericht over onze reis naar Wit-Rusland, met de titel ‘Leven als een miljonair in Wit-Rusland’, hoe zit dat? In Wit-Rusland hebben ze de Wit- Russische Roebels. Veertienduizend Roebels krijg je voor één enkele Euro. Dus voor 72 Euro ben je in Wit-Rusland miljonair. Het hoogste bedrag dat je kan pinnen is 2 miljoen Roebels. Munten bestaan niet meer in Wit-Rusland. Dus al snel heb je een ongelofelijke stapel biljetten in je portemonnee. Van biljetten van 100 Roebel (0.7 eurocent) en hoger. Aangezien Wit-Rusland een goedkoop land is voor mensen van buiten Wit-Rusland, kun je daar dus leven als een miljonair.
.
.
Arnold & Martin, 14 september 2014.
